Geen draak

‘En nu moet ik er geen draak van maken.’ Dat was de eerste gedachte die bij me opkwam toen ik het op me nam om dit verslagje te schrijven. Guus van Osch was 4 maart op bezoek bij geen zen om over zijn zenweg van 15 jaar te vertellen. En maak dan maar eens een verslag dat daar recht aan doet. Ik doe een poging.

Guus vertelde dat hij er zelf heel goed in is om draken te maken. Om daarmee zijn eigen pijn, angsten, verdriet en ga zo maar door in het leven te roepen. Ook van het geven van dit praatje had hij aanvankelijk een draak gemaakt. Maar uiteindelijk had hij de draak overwonnen of losgelaten en er plezier in gekregen. En dat was te merken.

Een zenweg in drie haiku was de titel, en dat was precies wat het was. Voor twee haiku’s, over het begin en het meest recente deel van zijn zenweg, koos hij voor Bashō, geboren in 1644 in de buurt van Kyoto en vijftig jaar later overleden. Een tijdgenoot van Rembrandt  dus, en in Japan van Hakuin. Een zwervend dichter en onbetwist meester van de haiku.

1.

In Kyoto

Hearing the cuckoo

I long for Kyoto

– Matsuo Bashō, 1690, zomer

Ergens zijn en daar toch naar verlangen. Het schuren van de werkelijkheid die je ervaart, afgezet tegen wat die idealiter zou moeten zijn. God kwalijk nemen dat hij een ontwerpfout heeft gemaakt, zo kan het leven toch niet bedoeld zijn? Het zit allemaal vervat in deze regels. Deze dis-ease kenmerkt het begin van Guus’ zenweg. En pijn, altijd pijn bij het zitten. “De pijn waar je honderd keer over leest en waarvan je hoort dat je ernaar toe moet gaan, er één mee moet worden, hem moet omarmen. Maar ga je nu naar de pijn toe, of  blijf je kijken naar de reactie die je op de pijn hebt en dus niet naar de pijn zelf?” Voor Guus is de pijn nu over. Gereduceerd tot een ongemak.

2.

No other road

Than this one –

Spring snow falls

– Taneda Santōka (1882-1940)

En op een bepaald moment weet je het zeker. Er is geen andere weg dan de zenweg voor mij. Niet terug naar het Christendom, yoga of wat dan ook. No other road than this one. Maar spring snow falls. En dat heeft voor Guus een ambiguïteit in zich. De sneeuw kan de krokus nog mooier maken, maar ook: is het eindelijk voorjaar, begint het weer te sneeuwen! En juist die tweeslachtigheid maakt dat Guus juist deze haiku op zijn website heeft geplaatst.

Taneda Santōka was de meest bekende en invloedrijke haikudichter van het Japan van de twintigste eeuw. Hij leed een meer dan tragisch leven; zijn moeder pleegde zelfmoord, zijn vader joeg de erfenis erdoor en was net als Santōka alcoholist. Het dramatisch hoogtepunt was een zelfmoordpoging waarbij hij zich door een trein wilde laten overrijden.

De trein kwam echter piepend tot stilstand en Santōka werd net op tijd weggetrokken en naar de dichtstbijzijnde zentempel gebracht. De hoofdmonnik nam hem op, voedde hem en vertelde hem dat hij zo lang kon blijven als hij wilde. Hij vroeg niet naar zijn naam. Een jaar later werd Santōka, dan 42 jaar, gewijd als zenpriester. Lang bleef hij niet in het klooster. De rest van zijn leven leidde hij een zwervend bestaan. Zijn alcoholverslaving zou hij nooit overwinnen. Wel liet hij een indrukwekkend oeuvre achter. Spring snow falls.

3.

Like nothing

It has been compared to –

Crescent moon

– Matsuo Bashō, 1688, zomer

Voor Guus kwam de eerste bevrijdingservaring nu zo’n vijf jaar geleden. De maan een kleine sikkel, maar toch zie je de hele maan. Niet in woorden uit te drukken. Jeff Shore die hem begeleidde vond het te vroeg. En Guus ziet in dat hij gelijk had. Het proces na de bevrijding was ook een rouwproces. De zon gaat op, maar ook gelijk weer onder.

Guus daagt je uit om bij de haiku het wit tussen de woorden minstens zo aandachtig te lezen als de letters. In de stilte tussen de klanken zit meer spanning, is meer te vinden.

En daarna was het 40 minuten stil.

Peter Smit, 5 maart 2015