Onlangs gaf ik een zen-workshop voor 150 ICT’ers. Ik heb nog nooit voor zoveel mensen gesproken en vond het wel spannend van tevoren. Maar toen het eenmaal begon, ging het fantastisch. Ik heb genoten, de sfeer was ontspannen en open. Fijne groep en top om te doen.

Ter aankondiging van de workshop werd ik in een conceptmail aan de medewerkers gepresenteerd als ‘zenmeester’. Dat heb ik er op het nippertje weten uit te houden. Actieve ontkenning werkt.

In de mail stond ook dat meditatie goed voor je is, met verwijzingen naar onderzoek. Dat heb ik laten staan, leek me een mooi aanknopingspunt voor een praatje.

Dus het ging over het doel van zen en wat je er nou eigenlijk aan hebt.

Zolang je zen doet om iets te winnen, verlies je. Ons hele leven rennen we achter dingen aan, gaan van hier naar elders, van A naar B. Doelen stellen is prima, maar het is niet het enige. En niet eens het meest essentiële. Dit moment is onvolkomen, dus verzinnen we iets dat het beter maakt, gaan we daar achteraan en hop, we zijn een beter mens, of we voelen ons lekkerder. Maar dat is eindeloos. Dit moment is per definitie onvolkomen. En op het volgende moment is ‘het volgende moment’ dit moment. Life sucks, and then you die.

Zen is geen middel tot zelfverbetering. Zen geeft niks. Jeff Shore zegt: ‘We make you poor.’ Sommige anderen zeggen: ‘Zen is nergens goed voor.’

Tuurlijk, het doet wat. De veelgeroemde positieve bijwerkingen zijn geen complete onzin. Maar je weet nooit precies hoe en wat, het is niet als brood eten en daarna geen trek meer hebben. Bovendien, als je zen doet om iets te bereiken, dan blijf je gevangen. En het ging toch om bevrijding?

Zen geeft niks. Zen maakt je arm. Straatarm, zonder iets. Die armoede van puur-zijn-zonder-meer, is de rijkdom van zen. Niet te grijpen, niet af te dwingen, niet te gebruiken. Dat is de schoonheid en de vervulling.

Het is ook een fundamentele paradigmashift. Niks om je aan vast te klampen, geen enkele markering onderweg, geen ijkpunten. Geen hectometerpaaltjes en geen richtingborden, geen Google Maps.

Willen we nog steeds iets krijgen van zen? Willen we iets krijgen uit alles, beter worden van alles wat we doen?

Kunnen we dat omkeren? Alles geven, jezelf helemaal in de beoefening storten, zonder terughoudendheid, kaal en onversneden, zonder hang naar zelfverbetering?

Zen brengt je niet van A naar B, maar van A naar écht A – de grondloze grond van jou zelf en de hele werkelijkheid, precies hier. Wat is dit, wie is dit?

Onder het laklaagje, onder de oppervlakte van het leven en van onze ontkenning en stoerdoenerij, zitten ongemak, pijn, onvolkomenheid, het onvervulde. Wat we zouden kunnen winnen, is hooguit oppervlakkig. Proberen iets te winnen, is alleen maar een toename van oppervlakkigheid. Een heilloze weg. Een ander kleurtje lak, een nieuw laagje verf, bijtippen van de bladderende en kale plekken.

Het lost niks op, het maskeert de onvolkomenheid alleen maar meer. Zen beoefenen om resultaat, zet ons keihard middenin de wildernis van oneindige onvrede. Ondanks het overschreeuwen daarvan, ondanks de getuigenis van terreinwinst met als motto ‘fake it till you make it’. Streven naar verbetering is dodelijk. Make it, be it fully. Dan verdwijnt de drang om te faken.

Hoe is dat op te lossen?

Niet nemen, maar geven. Niet winnen, maar wegvallen.

Wegvallen, het zelf doorzien, kan alleen door alles te geven in de beoefening. Voor alle zekerheid, dat is iets heel anders dan je kritische vermogen inleveren.

Nou heb ik een schurfthekel aan lange vergaderingen en mensen die 650 woorden gebruiken voor iets dat je in drie zinnen kunt zeggen, doe ik zelf precies hetzelfde. Dus hierbij nog even de managementsamenvatting.

Zen is nergens goed voor. Doe het met volle inzet. Dan komt bevrijding.